Jak wybrać lornetkę?

W standardowej klasyfikacji wyróżnia się trzy rodzaje lornetek: proste, pryzmatyczne i peryskopowe. Lornetka prosta jest najmniej zaawansowana pod względem konstrukcyjnym. Jest ona wykorzystywana najczęściej do obserwacji w teatrze czy operze lub też na większych imprezach masowych. Lornetka pryzmatyczna wykorzystuje w swojej budowie pryzmaty, pozwalające na dobre widzenie, pomimo większego rozstawu obiektywów niż rozstaw oczu człowieka lub przy rozstawie obiektywów w taki samym sposób, jak ludzkie oczy. Biorąc pod uwagę owy rozstaw obiektywów wyróżnia się lornetki Porro i Roof, o cechach analogicznych do opisanych powyżej. Z kolei, lornetka peryskopowa, zwana również lornetką nożycową, zbudowana jest z dwóch peryskopów połączonych statywem w kształcie litery V. Jej budowa pozwala obserwować bardzo odległe obiekty. Ogólnie rzecz ujmując, każda lornetka składa się z obiektywu, okularu i pryzmatu, które zamontowane są w odpowiedniej obudowie. Obiektyw lornetki służy do zbierania jak największej ilości światła. Warto zaznaczyć, że od jego rozmiarów i jakości wykonania w dużej mierze zależna jest ilość zbieranego przez lornetkę światła, rozdzielczość, jak również oczywiście jakość uzyskiwanego obrazu. Im większy obiektyw tym lepiej, bowiem obraz będzie jaśniejszy i będzie miał większą rozdzielczość. Dobry obiekty spełnia kluczową rolę w lornetce. Składa się na niego kilka soczewek wykonanych z różnego rodzaju szkła. Najczęściej są to dwie soczewki, ale w najnowszych modelach może być ich więcej. Obiektyw przekazuje obraz, który powiększany jest i kierowany do oka za pośrednictwem okularów. Zadaniem okularu jest więc obserwacja obrazu, jaki został wytworzony przez obiektyw. Okular w najprostszych modelach lornetek zawiera pojedynczą soczewkę, ale w większości nowych sprzętów występują 3 soczewki. Najdroższe lornetki mogą mieć nawet po pięć soczewek, ustawionych w dwóch bądź w trzech grupach. Gdyby nie obecność układu pryzmatów pomiędzy obiektywem a okularem, obraz uzyskiwany przez obiektyw trafiałby do ludzkiego oka w odwróconym wymiarze. Pryzmat jest wykonany ze szkła i ma co najmniej 2 płaskie ściany, nachylone do siebie. Promień światła ulega załamaniu na obu skośnych powierzchniach szkła. Lornetki są budowane w oparciu o pryzmat Porro lub Roof.

Pryzmat Porro jest najtańszy i przez to najbardziej popularny w lornetkach. W konstrukcji tej pryzmaty nie występują na jednej linii z obiektywem, a mają większy rozstaw niż rozstaw ludzkich oczu. Dają one najczęściej lepsze obrazy, ponieważ są trójwymiarowe. Wadą takich lornetek jest ich wielkość oraz fakt, że ostrość można ustawić jedynie w stosunkowo dużej odległości od obserwowanego obiektu. Natomiast, pryzmat Roof, zwany dachowym, charakteryzuje się ustawieniem w jednej linii obiektywu, pryzmatów i okularów. Rozwiązanie to przypomina wyglądem dwie tuby, co daje bardziej zwartą budowę samej lornetki. Dzięki temu, sprzęt może być mniejszy. Budowa takiego układu pryzmatów jest bardziej skomplikowana niż w przypadku systemu Porro, ponieważ lornetka musi być wykonana precyzyjnie, z użyciem najwyższej jakości materiałów. Z tego względu lornetka z pryzmatem Roof będzie poręczniejsza, ale i nawet 3 krotnie droższa, niż lornetka typu Porro. Wadą lornetek z tym systemem pryzmatów jest mniejsza trójwymiarowość obrazu i najczęściej większa waga urządzenia. Do najważniejszych parametrów lornetek, które są decydujące przy dokonywaniu ich zakupu, należą: powiększenie i średnica obiektywu, odstęp źrenicy wyjściowej, liniowe i kątowe pole widzenia, źrenica wyjściowa i parametr jasności, oraz sprawność zmierzchowa. Powiększenie jest podstawowym zadaniem lornetki i parametr ten informuje nas, o ile obiekt obserwowany przez lornetkę wydaje nam się większy od tego, który widzimy gołym okiem. Z kolei, średnica obiektywu to w rzeczywistości średnica soczewki zbierającej światło. To najważniejsza cecha lornetki, podawana w milimetrach. Średnica i jakość obiektywu mają decydujące znaczenie dla wielkości powiększenia. Trzeba pamiętać, że powiększenie nie może mieć zbyt dużej wartości, ponieważ musiałby mu towarzyszyć ogromny obiektyw. Z tego też względu średnice obiektywów w nielicznych przypadkach przekraczają wartość 70 mm, a według ekspertów obiektywy o średnicy od 25-63 mm są optymalne. Jeśli średnica obiektywu będzie zbyt mała w stosunku do powiększenia, wówczas lornetka może nie być odpowiednia w warunkach obserwacji nocnej. Kupując lornetkę w jej specyfikacji najczęściej wyczytamy wartość, określającą powiększenie i średnicę obiektywu łącznie. Jest to wartość np. 15x63. W takim przypadku lornetka powiększa 15 razy, a średnica jej obiektywu wynosi 63 mm.

Drugą z istotnych cech lornetek jest odstęp źrenicy wyjściowej, czyli odległość w jakiej maksymalnie najdalej może znajdować się ludzkie oko od okularu lornetki. Zwykle odstęp wynosi od 10 do 27 mm, a specjaliści uważają odległość od 20 mm wzwyż za najlepszą. Im większy odstęp, tym zwykle większy okular lornetki, dzięki któremu zyskujemy większą jasność obrazu i mniej błędów. Odstęp źrenicy wyjściowej powinien być szczególnie ważny dla użytkowników lornetek mających wadę wzroku. Przy noszeniu okularów korekcyjnych odstęp od oka do lornetki jest automatycznie większy. Liniowe i kątowe pole widzenia informują o tym, jaki obszar pola użytkownik lornetki może zobaczyć, przy czym liniowe pole liczy się w metrach na 1000 m, a kątowe w stopniach. Pole widzenia jest tym mniejsze i większa jest skala powiększenia. Przy powiększeniu 7-8-krotnym wynosi 140 metrów, a już przy powiększeniu 20-krotnym wyniesie zaledwie 38 metrów. Liniowe pole widzenia może przyjąć wartość od 38 do 140 metrów na 1000 metrów, zaś kątowe pole widzenia wynosi od 2.2° do 8°. Istotnymi parametrami są źrenica wyjściowa i parametr jasności. Pierwsza wartość wskazuje na to, jak duży jest krążek światła, wpadający przez lornetkę do naszego oka. Źrenica wyjściowa to iloraz średnicy obiektywu w mm i powiększenia. Może ona wynosić od 2 mm wzwyż. Z kolei, parametr jasności, obliczany jako kwadrat źrenicy wyjściowej, może przybrać wartości od 4 wzwyż. Dla określenia optymalnej wartości źrenicy wyjściowej i jasności należy określić zastosowanie lornetki i wiek użytkownika. Ostatnim z parametrów ważnych przy zakupie lornetki, jest sprawność zmierzchowa, obliczana jako pierwiastek z iloczynu średnicy obiektywu i powiększenia. Parametr ten informuje, jak lornetka poradzi sobie przy słabym oświetleniu.

Lornetki dostępne na rynku różnią się między sobą prezentowanymi funkcjami i dodawanym przez producenta wyposażeniem. Lornetki mogą prezentować następujące funkcje: regulację ostrości (w trybie centralnym lub indywidualnym), oraz autofocus (automatyczne przestawienie ostrości). Z kolei, wyposażenie lornetki stanowią: różne rodzaje szkieł, decydujące o stopniu przenikliwości przez nie światła (szkła kategorii Bk7 lub BaK4, będąca lepszym wyborem), rodzaj muszli (zabezpieczenia bezpośredniego okularu – wykręcane muszle lub gumowane), wypełnienie (azot lub argon, zapobiegające parowaniu szkieł), wodoodporność (podawana w metrach lub w minutach zanurzenia), wyjście na statyw (pozwalające na stabilizację lornetki), oraz gwarancja, wynosząca od 2 do nawet 30 lat.

Na rynku dostępne są lornetki takich znanych producentów, jak: Bynolyt, Carl Zeiss, Delta Optical, Eschenbach, Nikon, Pentax, Swarovski, czy William Optics. Dobrym modelem prostej lornetki będzie Eschenbach Glamour, zaś jeśli wybieramy lornetkę pryzmatyczną, polecana jest Nikon Action EX 7X35CF. W zakresie lornetek można mówić o bardzo dużej rozpiętości cenowej, bowiem najtańszy przyrząd optyczny tego typu kosztuje 50 zł, zaś najdroższe nawet 12 000 zł. Lornetki pryzmatyczne wykorzystujące układ pryzmatów Roof będą droższe od lornetek typu Porro. Najtańsze oczywiście są lornetki proste, które kupimy w granicach do 50 do 3000 zł.

Wybór lornetki powinien zawsze dotyczyć indywidualnych preferencji użytkowników, bowiem inne sprzęty będą zadawalające dla astronomów – amatorów, a inne dla ornitologów. Generalnie, należy zwracać uwagę na średnicę obiektywu, jego jasność oraz samą wartość powiększenia.