Przemiany - Owidiusz [Publius Ovidius Naso]

Tytuł oryginału: Metamorphoseon, Libri Quindecim
Wybór tekstu i tłumaczenie: Anna Kamieńska

Przemiany (inaczej Metamorfozy) to złożony z piętnastu ksiąg poemat epicki, napisany przez rzymskiego poetę Owidiusza, przedstawiający przy pomocy wątków mitologii greckiej i rzymskiej stworzenie i historię świata. Owidiusz opowiada lub wspomina 250 mitów zawierających motyw przemiany. Utwór miał na celu stworzenie oryginalnej, rzymskiej wersji kosmogonii i był tworzony pod mecenatem Oktawiana Augusta między 2 a 8 rokiem naszej ery. Dzieło to opowiada o powstaniu świata, zwierząt, roślin i ciał niebieskich. Księgi I–V przedstawiają najstarsze mity — od chaosu przez potop, cztery wieki ludzkości, pożar świata do czasów tebańskich. Księgi VI–X obejmują mity dotyczące Herkulesa. Od księgi XI zaczynają się mity trojańskie, italskie i rzymskie. Owidiusz wzorował się na pisarzach greckich: Kallimachu, Eratostenesie, Nikanderze z Kolofonu, Parteniosie z Nikai oraz rzymskich: Katullusie, Cynnie, Macerze.
Przemiany są jedną z ważniejszych książek opisujących mitologię.

Wyobraźnia dawnych ludów nie rozdziela tak wyraźnie, jak my dziś to czynimy, świata przyrody od świata ludzkiego. Skały, kamienie, wyspy, drzewa, rośliny i zwierzęta, a nawet gwiazdy — są istotami żywymi. Krąży w nich ta sama substancja życia, co w ludziach. Jakże często kształtem nawet przypominają zastygłe w rozpaczy lub ucieczce ludzkie postacie. Może były niegdyś ludźmi, lecz przez zrządzenie losu czy bóstwa zostały przemienione w inne formy? Rzeka płynie i szumi po kamieniach, jakby gadała — a może jest również istotą żywą, bożkiem czy półbogiem? Wiadomo, że jak człowiek miewa ona swoje humory i kaprysy. To odpoczywa spokojnie pośród szuwarów, to wzbiera, gniewa się, wylewa, zatapia łąki i pola. A las? Ileż w nim szepce, szumi i gada istot tajemniczych i ulotnych, których obecność czuje się wyraźnie.
Cała ziemia pełna jest bóstw. Zaludniają ją nie tylko ludzie, ale też tłum bożków wszelakiego stopnia, między nich zaś schodzą czasem z nieba wielcy bogowie, niebianie, mieszkańcy Olimpu, schodzą w życie, między ludzi, skłonni do miłości, gniewu, zemsty, zawiści, rozpaczy — zupełnie jak mieszkańcy ziemi. Gdzież są granice między niebem i ziemią? Nawet na rozgwieżdżonym nocnym niebie kłębią się tłumy potworów, bogów, bohaterów. Wszystko podlega przemianom. Baśń ludowa, prastare podanie, opowieść poety mówi o wielu takich przedziwnych faktach. Przyłóż ucho do drzewa. Bije w nim serce, płynie krew, drży gałązka. Może to dziewczyna ścigana przez boga, w ostatniej chwili przemieniona w drzewo? A ten kwiat o płatkach czerwonych jak krew — czyż nie mógł wyrosnąć z kropli krwi pięknego młodzieńca zmarłego młodo i tragicznie? A ptak — ten szybujący nad morzem i wypatrujący czegoś w falach z krzykiem — czy nie był niegdyś zrozpaczoną dziewczyną?
Ileż do dzisiaj w języku potocznym przechowało się znaków tej wiary w przemienność form przyrody. Mówimy, że ktoś skamieniał z rozpaczy. Mówimy — ktoś tonie we łzach. Mówimy — radość go uskrzydla, a więc zamienia w ptaka. Mówimy, że ktoś zły pokazał swe zwierzęce pazury. Używamy tych zwrotów nie pamiętając o tym, że tkwią w nich prastare wierzenia. Baśnie i opowieści o cudownych przemianach szczególnie pasjonowały starożytnych Greków. Powtarzał je lud, a utrwalali w poematach poeci. Zwłaszcza w późniejszym okresie literatury greckiej, w tak zwanej epoce hellenistycznej — modne były opowieści o przemianach, czyli metamorfozach ciał. Powstawały całe cykle i zbiory owych metamorfoz, przy tym z poetycką wyobraźnią grecką mieszała się tu już bogata fantazja wschodu. Większość z tych hellenistycznych poematów zaginęła. Rzymianie, którzy w poezji, tak samo jak i w innych dziedzinach, byli niestrudzonymi i żarliwymi popularyzatorami greckiej myśli i kultury — wzorowali się na cyklach greckich metamorfoz. Poeci łacińscy pisali o przemianach ludzi w ptaki, uczeni próbowali wyjaśniać po swojemu bajeczne metamorfozy.
Do tej właśnie skarbnicy podań o przemianach sięgnął poeta rzymski Publius Ouidius Naso. Pociągała go poezja przemian, tej uroczej wymienności form, przemieszania świata ludzkiego i świata przyrody. Elegancki, popularny poeta sfer wyższych stolicy »świata« — Rzymu — nie wierzył z pewnością w prawdę opowieści, jak wierzyli w nie prości ludzie, rolnicy i pasterze żyjący z przyrodą za pan brat. Owidiusz traktował te baśnie jako materiał literacki. Postanowił stworzyć z nich coś nowego — nie zwykły zbiór ani cykl opowieści, jak to czynili poeci hellenistyczni. Postanowił napisać poemat ciągły, »pieśń nieprzerwaną od początku świata do naszych czasów«. Snuje się więc ta wielka opowieść zawarta w piętnastu księgach. Ani na chwilę nie rozrywa się łańcuch opowieści. Jeden motyw przechodzi w drugi, wspomniane mimochodem imię naprowadza na nową baśń, przy stole biesiadnicy, jakby w rozmowie, toczą opowiadania, to ten, to ów przejmuje wątek. I tak od stworzenia świata prowadzi nas poeta aż do założenia Rzymu, do podań i bóstw Italii — wiążąc w ten sposób Grecję i Rzym, oddając przy tym hołd domowi panującemu.
Udał się Owidiuszowi ten poemat. Temat był właśnie jakby dla niego stworzony. Nie był to poeta epiki bohaterskiej jak Wergiliusz, nie był moralistą i głębokim lirykiem jak Horacy. Był przed »Metamorfozami« autorem elegii miłosnych, piewcą beztroskiego towarzyskiego życia, dowcipnym i wytwornym ulubieńcem Rzymu. Jego elegie śpiewano i tańczono w teatrach. To on, ćwiczony w szkole wymowy adwokackiej — układał poetyckie listy miłosne znanych bohaterek romansowych. To on pisał wierszem podręczniki kosmetyki twarzy kobiecej i podręczniki nie traktowanej zbyt serio miłości. O popularności poety świadczą odnalezione na ścianach domów w Pompei zalanej lawą Wezuwiusza cytaty z jego poezji. W tym czasie ciągle jeszcze od wielkiego poety domagano się wielkiego poematu epickiego, żądano epopei. A Owidiusz był mistrzem lekkiej opowieści, gawędy, stwarzania z lekka zarysowanych psychologicznie postaci. Jak tu pogodzić ambicje epiki z tym talentem liryczno-gawędziarskim? Pogodził je właśnie Owidiusz w »Przemianach«.

Spis treści:

• Wstęp
• Księga pierwsza
  • Przesłanie
  • Stworzenie świata
  • Cztery wieki ludzkości
  • Zbrodnia Likaona
  • Potop
  • Deukalion i Pyrra
  • Pyton
  • Dafne
• Księga druga
  • Faeton
  • Kallisto
  • Porwanie Europy
• Księga trzecia
  • Kadmos
  • Akteon
  • Narcyz i Echo
  • Dziecię Bakchus
• Księga czwarta
  • Pyram i Tyzbe
  • Atlas
  • Perseusz i Andromeda
• Księga piąta
  • Muzy na Helikonie
  • Porwanie Prozerpiny
  • Nimfa Aretuza
• Księga szósta
  • Arachne
  • Niobe
  • Żaby
• Księga siódma
  • Medea
  • Zaraza w Eginie
• Księga ósma
  • Scylla z Megary
  • Dedal i Ikar
  • Dzik Kalidoński
  • Śmierć Meleagra
  • Wyspy
  • Filemon i Baucis
  • Zemsta Cerery
• Księga dziewiąta
  • Róg Obfitości
  • Szata Dejaniry
  • Driope
• Księga dziesiąta
  • Orfeusz i Eurydyka
  • Cyprys
  • Hiacynt
  • Pigmalion
  • Adonis
  • Hippomenes i Atalanta
• Księga jedenasta
  • Śmierć Orfeusza
  • Król Midas
  • Keyks i Alkyone
• Księga dwunasta
  • Cygnus
• Księga trzynasta
  • Ptaki Memnona
  • Bożek Glaukos
• Księga czternasta
  • Scylla
  • Sybilla Kumejska
  • Kirke
  • Pikus i Kanenta
  • Pomona i Wertumnus
• Księga piętnasta
  • Nauki Pitagorasa
  • Eskulap
  • Zamknięcie
• Spis ilustracji

Gato
Seria:
136 str., oprawa twarda płócienna, tłoczenia, obwoluta, format 170 x 245
Drukowano na papierze offsetowym satynowanym — 120 stron techniką typograficzną i 16 stron techniką rotograwiurową
Stan: b. dobry
Wyd.: Nasza Księgarnia, 1969
ISBN: -